اقتصاد ایران در حال حاضر در شرایطی قرار دارد که به آن رکود تورمی گفته می‌شود. بی‌تردید کسب‌وکارها ابتدا باید درک درستی از این وضعیت داشته باشند تا بتوانند استراتژی‌ها و برنامه‌ریزی‌های لازم را برای بقا در چنین شرایط دشواری به اجرا گذارند. به این جهت، در مقاله حاضر توضیح خواهیم داد که رکود تورمی چیست و چه شرایطی برای کسب‌وکارها ایجاد می‌کند.
رکود تورمی چیست؟
رکود تورمی وضعیتی از اقتصاد یک کشور است که رکود و تورم به‌طور همزمان در آن وجود دارد و شرایطی پیچیده و بیمار‌گونه‌ای در اقصاد به‌وجود می‌آورد.
برای آنکه بتوانید بیشتر به پیچیده بودن این شرایط پی ببرید، بهتر است ابتدا به بررسی علل بروز و راه‌های درمان رکود اقتصادی و تورم به‌طور جداگانه بپردازیم.
رکود اقتصادی چیست؟
رکود عبارت است از شرایطی که تقاضا برای خرید کالاها در بازار کاهش می‌یابد. کاهش تقاضا باعث می‌شود کسب‌وکارها با اضافه تولید مواجه شوند. با ادامه رکود، کسب‌وکارها ناچار می‌شوند از حجم تولید بکاهند و حتی تولید را متوقف کنند. به این ترتیب هزاران نفر شغل خود را از دست می‌دهند و در نتیجه، نرخ بیکاری بالا می‌رود. افزایش نرخ بیکاری باعث می‌شود توان خرید مصرف‌کنندگان باز هم کاهش یابد و رکود عمیق‌تر شود.
با توجه به آنچه گفته شد، مشخص است که اقتصاد یک کشور با بروز رکود، منقبض و به عبارت دیگر کوچک‌تر می‌شود. در این شرایط سرمایه‌گذاری به حداقل می‌رسد و کسب‌و کارها ورشکست می‌شوند.
چگونه می‌توان از رکود اقتصادی خارج شد؟
راه حل برون رفت از چنین شرایطی، در پیش گرفتن سیاست‌های پولی و مالی انبساطی توسط دولت‌هاست. سیاست انبساطی عبارت است از تزریق پول به اقتصاد برای تحریک و افزایش تقاضا.
هنگامی که مصرف‌کنندگان پول بیشتری در اختیار داشته باشند، بیشتر خرید می‌کنند، در نتیجه تقاضا بالا می‌رود. با بالا رفتن تقاضا سرمایه‌گذاری در بخش تولید به تدریج افزایش می‌یابد و به این ترتیب، اقتصاد از حالت رکود خارج می‌شود.
البته توجه داشته باشید که اقتصاد مبحثی پیچیده است و اجرای هر سیاست اقتصادیی تبعات خاصی در پی خواهد داشت. بنابراین دولتمردان با توجه به دلایل بروز رکود باید هوشمندانه نسبت به اجرای سیاست‌های پولی و مالی اقدام کنند تا اقتصاد با معضل دیگری مواجه نشود.
تورم چیست؟
تورم افزایش ناگهانی و مداوم قیمت کالاها و خدمات است. تورم دلایل مختلفی دارد که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:
کسری بودجه دولت: اگر هزینه‌های دولت بیشتر از درآمدهای آن باشد، ممکن است اقدام به استقراض از بانک مرکزی کند. در نتیجه میزان نقدینگی کل کشور افزایش می‌یابد و تورم رخ می‌دهد. اجازه دهید کمی بیشتر در مورد این موضوع توضیح دهیم. وقتی دولت مبلغی را که از بانک مرکزی استقراض نموده، هزینه و در واقع خرج می‌کند، این پول وارد بازار می‌شود و مقدار پولی که در دست مردم است، افزایش می‌یابد. در نتیجه، تقاضا برای خرید کالا و خدمات بیشتر می‌شود. این در حالی است که میزان تولید افزایش نیافته است. به این ترتیب ثابت ماندن عرضه و بالا رفتن تقاضا منجر به بالا رفتن قیمت کالاها و خدمات می‌شود.
ورود ارز حاصل از فروش نفت به بازار: در کشورهایی که درآمد آنها وابسته به فروش نفت است، امکان دارد دولت‌ها ارز حاصل از فروش نفت را به بانک مرکزی یا بازار آزاد بفروشند تا درآمد حاصل را صرف هزینه‌های خود کنند. در چنین شرایطی مقادیر متنابهی پول به طور مکرر وارد بازار می‌شود و نقدینگی افزایش می‌یابد و همین امر باعث بروز تورم می‌شود.
بی‌اعتمادی مصرف‌کنندگان نسبت به قیمت‌های موجود: در صورتی که به هر دلیلی مصرف‌کننده پیش بینی کند که در آینده قیمت‌ها افزایش خواهد یافت، شروع به خرید خارج از نیاز و احتکار کالاها می‌کند. به این ترتیب با افزایش تقاضا، قیمت کالاها بالا خواهد رفت.
کاهش تولید: کاهش تولید می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد. برای مثال در کشورمان تحریم موجب کمبود مواد اولیه و در نتیجه کاهش تولید شده است.
بالا رفتن قیمت مواد اولیه: افزایش قیمت مواد اولیه بر هزینه تولید می‌افزاید و قیمت تمام شدۀ کالاها و خدمات را بالا می‌برد.
پیش بینی افزایش قیمت توسط تولید کننده: در صورتی که تولید کنندگان پیش بینی کنند که قیمت‌ها درآینده به دلیلی افزایش خواهد یافت، به امید فروش با قیمت بالاتر از عرضه کالا خودداری خواهند کرد، در نتیجه، کاهش عرضه باعث بالا رفتن قیمت‌ها می‌شود.
معمولا چند عامل از عوامل ذکر شده در بالا و حتی تمام این عوامل به طور همزمان دست به دست هم می‌دهند و باعث بروز تورم در اقتصاد یک کشور می‌شوند.
تبعات تورم
تورم باعث می‌شود:
- هزینه‌های دولت به دلیل بالا رفتن قیمت کالا و خدمات افزایش یابد
- ارزش پول ملی تضعیف شود
- صاحبان سرمایه به جای سرمایه‌گذاری در بخش تولید به فعالیت‌های دلالی که سودآوری سریع و بالا دارد روی آورند
- اقشاری از جامعه که دارای درآمد ثابت هستند متضرر شوند و اقشار پردرآمد که عموما دارایی‌هایشان به صورت طلا، ارز، ملک و… است از تورم سود برند. به این ترتیب شکاف طبقاتی افزایش می‌یابد
- بی‌اعتمادی نسبت به قیمت‌ها، تورم را تشدید می‌کند
چگونه می‌توان تورم را مهار کرد
بسیاری از اقتصاددانان معتقدند تنها راه کنترل تورم، کنترل نقدینگی است. اجرای سیاست‌های انقباضی و کاهش نقدینگی باعث کنترل تورم می‌شود.
رکود تورمی و پیچیدگی‌های آن
با توجه به آنچه گفته شد می‌توانید به پیچیدگی شرایط رکود تورمی پی ببرید.
به جدول زیر توجه کنید:
در شرایط رکود تورمی دولت‌ها با این چالش مواجه‌اند که نمی‌توانند از سیاست‌های معمول برای خروج از رکود یا کنترل تورم استفاده کنند. اگر برای خروج از رکود، نقدینگی را افزایش دهند، تورم تشدید می‌شود و در صورتیکه برای مهار تورم، نقدینگی را کاهش دهند رکود عمیق‌تر می‌گردد.
بنابراین همزمانی رکود و تورم باعث می‌شود ارائه راه‌حل مناسب برای رفع آن، دشوارتر شود. در واقع، سیاستی باید در پیش گرفته شود که هم تورم را کاهش دهد و هم تقاضا را برای خارج شدن از حالت رکود، تحریک کند.
مشکلات کنونی اقتصاد ایران
بازگشت تحریم‌ها در اوایل سال 1397 موجب بروز شرایط سختی در اقتصاد ایران شد.
این اتفاق ضعف اقتصاد ایران را که تولید حجم بالای نقدینگی است آشکار کرد. این موضوع و همچنین عوامل دیگری همچون بالا رفتن ناگهانی قیمت ارز، کاهش واردات مواد اولیه و واسطه‌ای و مبهم بودن شرایط اقتصادی کشور باعث شد نرخ تورم که در سال‌های 95 و 96 کنترل شده و به زیر ده درصد رسیده بود، به طور ناگهانی افزایش یابد و دو رقمی شود.
درجداول زیر تغییرات نرخ تورم را از سال 1390 تا آبان 1397 بنابر اعلام بانک مرکزی ملاحظه می‌کنید:
در سال 97 نرخ تورم از نرخ افزایش بهای تمام شده کالاها پیشی گرفت. به عبارت دیگر جو روانی موجود در بازار باعث شد مصرف‌کنندگان به خرید بیش از نیاز بپردازند و تقاضا به‌طور چشمگیری افزایش یابد. از طرف دیگر، دلالی و واسطه‌گری این شرایط را تشدید کرد و موجب شکل‌گیری قیمت‌های غیر واقعی در بازار و ایجاد حباب قیمتی در کالاها و خدمات شد.
با ادامه این شرایط، به تدریج عطش خرید کاهش یافت و با تخلیه حباب قیمتی از میزان تقاضا کاسته شد. کاهش تقاضا به نوبه خود موجب کاسته شدن از فروش تولیدکنندگان و در نتیجه کاهش فعالیت یا ورشکستگی برخی از آنان شد. به این ترتیب طی سال‌های 97 و 98 بر نرخ بیکاری نیز افزوده شد.
به این ترتیب در سال 98 اقتصاد کشور در حالی که همچنان با مشکل تورم دست و پنجه نرم می‌کرد، وارد رکود نیز شد.
رکود تورمی شرایط سختی برای کسب‌وکارها ایجاد کرده و ادامه فعالیت بسیاری از آنها را با مشکل مواجه نموده است. در چنین شرایطی کسب‌وکارهایی که به دقت تغییرات شرایط اقتصادی را رصد می‌کنند و ایده‌های جدیدی برای فائق آمدن بر مشکلات ارائه می‌دهند، به بقای خود ادامه خواهند داد.
توصیه ما به شما این است که تا حد امکان فعالیت کسب‌وکار خود را بهینه نمایید. اگر ایده جدیدی برای کسب‌وکارتان دارید یا می‌خواهید وارد بازار جدیدی شوید بهتر است ابتدا آن را با مشاوران و متخصصان کسب‌وکار در میان بگذارید و پس از کسب اطلاعات کامل و با آگاهی از شرایط بازار نسبت به اجرای ایده خود اقدام نمایید.
